Barsten en scheuren in het hout
6 minuten
15 februari 2022
Je hebt vast wel eens gezien dat er in houten constructies soms scheuren in houten balken en planken zitten. Dit kan ook bij je houten buitenverblijf gebeuren, zoals bij een blokhut, buitensauna of tuinhuis. Gelukkig is dit geen reden voor paniek en hoef je niet bang te zijn dat jouw constructie instort! In deze blog leggen we je uit dat dit een kenmerk van hout is en waarom het gebeurt.
Hout als organische stof
Hout is een natuurlijke stof en verliest zijn werking niet wanneer het gekapt en bewerkt is. Wanneer het hout nog als boom in de grond staat, wil het hout in balans blijven met de vochtigheidsgraad van de omgeving. Dit betekent dat het hout uitzet bij vochtig weer en krimpt bij warm weer. Het uitzetten komt door het opnemen van vocht en het krimpen door het verliezen van vocht. Deze eigenschap blijft het hout houden wanneer het gebruikt wordt in meubels en in buitenverblijven zoals een blokhut of overkapping, hoewel de mate kan verschillen door de manier waarop het hout voorbehandeld is.
De voorbehandeling van hout
Zodra een boom vers gekapt is, kan het gewicht van de boom nog steeds voor 50% uit water bestaan. Op dat moment is het hout nog niet geschikt om te bewerken en zal het eerst gedroogd moeten worden. Om in vaktermen te spreken, werken ze in dit proces naar het VVP: het vezelverzadigingspunt. Dit is het vochtgehalte waarboven het hout meer uitzet en waaronder het hout meer krimpt. Dit gehalte ligt tussen de 25% en 30%. Je kunt dit makkelijker onthouden door je het volgende voor te stellen: wanneer je ergens water bij doet dan zet het uit, haal je ergens water weg dan krimpt het weer in. Zo simpel is het eigenlijk!
Hoe ontstaan scheuren in hout?
Wanneer de temperaturen stijgen, droogt het vocht in het hout op waardoor het verder weg is van die ideale 25% á 30% VVP: het percentage gaat omlaag, waardoor het hout krimpt en de scheuren kunnen ontstaan. Tijdens de zomer schommelen de temperaturen en de luchtvochtigheid haast van dag tot dag en het hout wil in balans blijven. Is de lucht droger, dan heeft het hout de neiging zich daaraan aan te passen en zelf ook droger te worden. Bij vochtige lucht houdt het hout zich in balans door vocht op te nemen. Tijdens het uitzetten van het hout ontstaan er scheuren vanwege het opgenomen vocht en deze scheuren kunnen ook weer verdwijnen zodra de lucht weer droger is en het vocht is opgedroogd.
Groter, harder en dikker hout scheurt sneller
Door het droogproces ontstaat scheurvorming. Grotere, hardere en dikkere stukken hout zijn groter in volume en kosten dan ook meer tijd om te drogen. Hierdoor zijn sommige stukken soms eerder droog dan andere stukken. Zo kan de buitenkant eerder droog zijn dan de binnenkant van het hout. Wanneer de buitenzijde van het hout droogt, en dus krimpt, kan de kern nog vochtig zijn. Zo is het droogproces bij grotere stukken hout meer uit balans en kunnen er sneller scheuren ontstaan.
Gescheurd hout bij levering
Omdat hout zo afhankelijk is van zijn omgeving, kan het zo zijn dat er tijdens het proces van bewerken tot levering scheuren ontstaan. Houtleveranciers werken niet altijd in warehouses waar ze de temperatuur kunnen reguleren en het zo voorkomen, soms wordt het hout ook buiten opgeslagen. Ook tijdens transport is het lastig om de luchtvochtigheid gelijk te houden, omdat ze soms wel vanuit Litouwen naar Nederland moeten rijden.
Maar dat is gelukkig niet erg. Ondertussen heb je gelezen dat scheuren bij het natuurlijke proces van hout hoort. Ook al zou je hout in perfecte staat aankomen, het klimaat in ons kikkerlandje is nou eenmaal zo wisselvallig dat het hout nou eenmaal sneller scheurt.
Hoe zien natuurlijke scheuren eruit?
Afbeelding 1: scheuren in de lengte van het hout. Ontstaan door uitzetten en inkrimpen van het hout.
Afbeelding 2: scheuren in de lengte van het hout. Het lijkt misschien alsof dit de breedte van het hout is, maar deze scheur gaat ook over de lengte van de plank. Ontstaan door uitzetten en inkrimpen van het hout.
Afbeelding 3: scheuren in de lengte van onbewerkt hout
Kun je scheurvorming in hout voorkomen?
Het voorkomen van scheurvorming in massief constructie hout is haast onmogelijk. Bij hout waarbij buiten de kern, ofwel het hart van het hout, gezaagd is, kan de scheurvorming beperkt blijven. Echter wordt het moeilijker om scheurvorming te voorkomen hoe groter de kopmaat is, bijvoorbeeld bij een Douglashouten paal van 200x200 cm. De Douglasboom groeit hoog en recht en is daarom erg geschikt voor het zagen van lange planken en massieve balken. Echter is de kans op scheurvorming wel veel groter, omdat het niet altijd lukt om buiten het hart om te kunnen zagen.
Vurenhout is minder geschikt om lange en dikke palen uit één boom te zagen. Daarom worden er voor dikke vurenhouten palen van 19x19cm verlijmde palen gebruikt. Hierbij verlijmen ze onder hoge druk kleinere planken aan elkaar om één grote paal te maken. Het voordeel hiervan is dat de kans op scheurvorming en kromtrekken vele malen kleiner is. Een nadeel is echter dat je lijnen in de paal ziet waar het hout aan elkaar is geplakt.
Hoe kun je de kans op scheuren verminderen?
Met deze tips verklein je de kans op scheuren, maar vanwege de houteigenschappen geeft geen garantie dat het nooit zal scheuren.
- Voorboren
Wanneer je het hout voorboort staat er minder spanning op het hout bij het krimpen en uitzetten. Dit doe je voordat je buitenverblijf gemonteerd is.
- Houd ruimte tussen de planken
Het hoeven geen grote afstanden te zijn, maar als het kan bij jouw constructie hou dan enkele millimeters over. Zo heeft het hout meer ruimte om uit te zetten.
- Bewerk het met een beits
Door je hout als het ware een extra laagje te geven, kan vocht minder snel in het hout trekken. Zo zal het hout minder snel uitzetten.
- Houd rekening met de ondergrond
Regen en sneeuw blijft een tijdje op de grond liggen en wanneer hout in direct contact staat met de grond, kan het water via de onderste palen en contactpunten in het hout trekken. Zo raakt het hout al helemaal uit balans, want vaak zijn het dak en de zijwanden eerder droog dan onderin. Dit kan niet alleen voor scheuren zorgen, maar ook voor houtrot – een heel ander probleem dat wél de kwaliteit van je hout beïnvloed. Dit kun je voorkomen door je buitenverblijf op poeren of ankers te bouwen en vloer te hebben van tegels of cement.
Geschreven door:
Azalp